6. Gezond samen leven: een zorgzame gemeenschap in een gezonde leefomgeving

Sociale Visie Utrecht 2040:

Sociale contacten en steun in je eigen omgeving zijn belangrijk voor je gezondheid. Dit netwerk is niet alleen een belangrijke hulpbron. Het maakt je leven ook betekenisvol. Utrechters geven niet voor niets aan dat zij meer verbinding met elkaar willen en meer naar elkaar willen omkijken. De vraag naar zorg neemt toe. Daarom is het nog belangrijker dat inwoners op elkaar kunnen terugvallen. Ook moeten we zorgen voor een gezonde leefomgeving, waarin de gemeente een actieve rol neemt in het zorgen voor maatschappelijke voorzieningen en het behouden ervan. Voorzieningen waar mensen worden uitgenodigd om te bewegen, gezond te eten en elkaar te ontmoeten.

Ervaren sociale samenhang al jaren redelijk stabiel, wel grote verschillen groepen en wijken

• Utrechters scoren gemiddeld een 5,9 op de schaal voor sociale cohesie (1-10). De score geeft inzicht in de sociale samenhang in de buurt en de manier waarop buren met elkaar omgaan. Deze is al jaren stabiel.
• De score voor sociale samenhang is opgebouwd uit meerdere stellingen. Zo zegt 28% van de Utrechters dat mensen in de buurt veel met elkaar omgaan. 70% vindt dat mensen in de buurt op een prettige manier met elkaar omgaan en 63% voelt zich prettig bij de mensen in de buurt.
• Er zijn duidelijke verschillen in sociale cohesie tussen wijken en subwijken. De score voor sociale samenhang varieert van een 4,7 in Transwijk tot een 7,0 in Wittevrouwen/Zeeheldenbuurt.
• Utrechters die moeilijk kunnen rondkomen en Utrechters met een beperking ervaren minder sociale samenhang. Dit geldt ook voor Utrechters van 18 t/m 29 jaar en Utrechters zonder hbo/wo-opleiding. 

Figuur 6.1 Score voor sociale samenhang per subwijk, 2023 

Figuur 6.2 Score voor sociale samenhang naar achtergrondkenmerken, 2023

19% heeft discriminatie ervaren, het vaakst vanwege huidskleur of afkomst

• 19% van de Utrechters heeft discriminatie ervaren in 2023. Door een aanpassing in de vragenlijst is het niet mogelijk om terug te kijken en een vergelijking te maken met eerdere jaren. De meest voorkomende grond van discriminatie is huidskleur, etniciteit of afkomst (9%), gevolgd door discriminatie op grond van geslacht of gender (5%). Inwoners ervaren discriminatie het vaakst buiten op straat (11%), gevolgd door werk, stage of tijdens een sollicitatie (7%). 
• Inwoners van Overvecht voelen zich vaker gediscrimineerd dan gemiddeld (29%), dit geldt ook voor inwoners uit Kanaleneiland (26%). Inwoners van Vleuten-De Meern (14%), Zuid (15%) en Noordoost (15%) voelen zich minder vaak gediscrimineerd.
• Verdiepend enquêteonderzoek onder het panel Meetellen in 2022 laat zien dat 31% van de panelleden in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek discriminatie heeft ervaren. Panelleden noemen het vaakst dat zij gediscrimineerd werden vanwege hun psychische aandoening, gevolgd door huidskleur of afkomst. 
• In de Volksgezondheidsmonitor Utrecht is informatie beschikbaar over discriminatie onder jeugd: 
  • In 2023 gaf 15% van de kinderen (groep 7 en 8) en 22% van de jongeren (klas 2 en 4) aan dat ze in het afgelopen jaar wel eens gediscrimineerd zijn. Onder kinderen is dit percentage al jaren stabiel, maar onder jongeren is een toename zichtbaar (18% in 2019). Jeugd met een buitenlandse herkomst ervaart vaker discriminatie.
  • Tussen 2019 en 2023 beschouwen minder jongeren homoseksualiteit als normaal (afname van 73% naar 50%). De groep jongeren die homoseksualiteit verkeerd vindt, is in dezelfde periode gestegen van 6% naar 20%. Jongens (27%), jongeren met een buitenlandse herkomst (35%) en jongeren op het vmbo (35%) beschouwen homoseksualiteit vaker als verkeerd.
  • Professionals herkennen dat inclusie en sociale veiligheid van de jeugd onder druk staan. Lees hier meer over in de Volksgezondheidsmonitor, Inclusie en sociale veiligheid.
• In 2024 ontving Discriminatie.nl Provincie Utrecht (voorheen Art. 1 Midden Nederland) 686 discriminatiemeldingen van Utrechtse inwoners. Een forse stijging ten opzichte van eerdere jaren (299 in 2023). 575 discriminatiemeldingen gingen over voorvallen die in de stad Utrecht plaatsvonden (ongeacht de woonplaats van de melder), vergeleken met 273 meldingen in 2023. De stijging wordt verklaard door een verbeterde zichtbaarheid van het meldpunt, maar ook door enkele opvallende gebeurtenissen in media en politiek waarna meerdere meldingen werden gedaan.

Figuur 6.3 Aandeel inwoners dat de afgelopen 12 maanden discriminatie heeft ervaren..., 2023

Figuur 6.4 Hoe groot is het aandeel inwoners dat in de afgelopen 12 maanden discriminatie heeft ervaren? Naar subwijk, 2023 

Figuur 6.5 Percentage jongeren dat homoseksualiteit als verkeerd beschouwt naar achtergrondkenmerken, 2023

Ongeveer twee op de vijf Utrechters doet vrijwilligerswerk, aandeel mantelzorgers stabiel

• 39% van de Utrechters doet vrijwilligerswerk in 2023. De meeste Utrechters doen vrijwilligerswerk op maatschappelijk gebied, zoals bij goede doelen, een vakbond, gerelateerd aan een godsdienst of in een buurtcentrum. Daarna volgen de sportvereniging en school als grootste categorieën. Door een verandering in de vragenlijst is het niet mogelijk om terug te kijken in de tijd. Landelijk is het aandeel vrijwilligers al jaren gelijk. Alleen de coronaperiode zorgde voor een tijdelijke daling in vrijwilligerswerk.
• De subwijk waar de meeste inwoners vrijwilligerswerk doen is Oog in Al, Welgelegen (49%). Inwoners van Kanaleneiland (24%) en Ondiep, 2e Daalsebuurt (26%) doen het minst vaak vrijwilligerswerk. 
• Utrechters van 18 t/m 29 jaar, Utrechters zonder opleiding of met primair onderwijs/vmbo, Utrechters die moeilijk kunnen rondkomen en Utrechters met een Marokkaanse of Turkse herkomst doen minder vaak vrijwilligerswerk.
• Het percentage mantelzorgers in Utrecht is al jaren stabiel (9% in 2022). Maar het aandeel mantelzorgers dat zich zwaar belast voelt, is sterk gestegen van 14% in 2020 naar 26% in 2022. Utrechtse mantelzorgers en professionals noemen onvoldoende afname van overbelasting na de coronacrisis, wachtlijsten en personeelstekorten als oorzaak van deze stijging. Ook landelijk zien we een toename in belasting door mantelzorg. We zien een sterke samenhang tussen financiële bestaanszekerheid en belasting door mantelzorg. 41% van de Utrechters die moeite hebben met rondkomen, voelt zich zwaar belast door mantelzorg.

Figuur 6.6 Hoe groot is het aandeel vrijwilligers per subwijk?, 2023

Figuur 6.7 Hoe groot is het aandeel vrijwilligers ? Naar achtergrondkenmerken, 2023

Ernstige eenzaamheid verschilt sterk per wijk en groep

• 15% van de Utrechtse volwassenen (18+ jaar) was in het najaar van 2022 ernstig eenzaam. Dit is hoger dan in de jaren ervoor (11% in 2020). Migranten, Utrechters die alleen wonen, Utrechters die moeite hebben met rondkomen en Utrechters met basisonderwijs, vmbo, havo, vwo of mbo zijn vaker ernstig eenzaam dan andere Utrechtse volwassenen. 
• Tussen 2003 en 2020 zijn de verschillen in ernstige eenzaamheid tussen opleidingsgroepen groter geworden. Ernstige eenzaamheid neemt sterker toe bij Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding dan bij Utrechters met een hbo- of wo-opleiding.  
• Utrechters van 18 jaar en ouder in Overvecht en Zuidwest zijn vaker ernstig eenzaam dan in Utrecht gemiddeld. 
• Uit een peiling van panel Meetellen in Utrecht in het najaar en de winter van 2021 blijkt dat 75% van de Utrechters in een kwetsbare situatie eenzaam is. Hiervan is 32% ernstig eenzaam en 43% matig eenzaam.

Figuur 6.8 Aandeel Utrechters (18+ jaar) dat ernstig eenzaam is naar wijk, 2022

Figuur 6.9 Aandeel Utrechters (18+ jaar) dat ernstig eenzaam is naar achtergrondkenmerken, 2022

56% van de volwassenen voldoet aan beweegrichtlijn

• De leefomgeving beïnvloedt zowel direct de gezondheid, via blootstelling aan milieufactoren, als indirect: een aantrekkelijke omgeving nodigt uit tot beweging of ontspanning. 56% van de volwassenen (18 jaar en ouder) voldoet aan de beweegrichtlijn. Utrechtse volwassenen met basisonderwijs, vmbo, havo, vwo of mbo voldoen minder vaak aan de beweegrichtlijn dan andere Utrechtse volwassenen. Dit geldt ook voor migranten, volwassenen die alleen wonen en volwassenen in Overvecht, Kanaleneiland, Vleuten-De Meern en Leidsche Rijn. 
• Scheidslijnen zijn ook aanwezig bij andere leefgewoonten. Meer informatie vind je via Gezondheid en leefgewoonten | Volksgezondheidsmonitor.

Figuur 6.10 Aandeel volwassenen (18+ jaar) dat voldoet aan de beweegrichtlijn naar wijk, 2022

Figuur 6.11 Aandeel volwassenen (18+ jaar) dat voldoet aan de beweegrichtlijn naar achtergrondkenmerken, 2022